Pięć zasad protestantyzmu – podstawowe zasady teologii protestanckiej wyrażone w języku łacińskim w formie haseł: Sola scriptura („Tylko Pismem”), Sola fide („Tylko wiarą”), Sola gratia („Tylko łaską”), Solus Christus („Tylko Chrystus”), Soli Deo gloria („Tylko Bogu chwała”). Pojawiły się one w XVI wieku podczas reformacji i do dziś pozostają podstawą teologiczną protestantyzmu. Zasady te wskazują na podstawowe warunki, jakie powinien spełnić każdy chrześcijanin, aby osiągnąć zbawienie oraz podsumowują zasadnicze różnice teologiczne z katolicyzmem. Uznawanie powyższych zasad jest też podstawowym wyznacznikiem uznania danego wyznania chrześcijańskiego za protestanckie.
Sola scriptura (łac. jedynie Pismem) – jest formalną zasadę teologiczną, w odróżnieniu od zasad materialnych – solus Christus, sola gratia oraz sola fide. Zasada ta stanowi, że Pismo Święte jest samowystarczalnym źródłem wiary chrześcijańskiej, a w konsekwencji – jedynym autorytetem Kościoła rozstrzygającym w kwestiach wiary i praktyki. Stąd też, w myśl zasady sola scriptura, protestantyzm nie uznaje tradycji i ustaleń Kościoła za samodzielne normatywne instancje dla wiary chrześcijańskiej (są to co najwyżej normy podporządkowane autorytetowi Pisma Świętego). Dział teologii protestanckiej zajmujący się badaniem stosunku teologicznego do Biblii nazywa się skrypturologią.
Pogląd o wystarczalności i wyłączności autorytetu Biblii dla Kościoła, podobnie jak inne elementy myśli reformacyjnej, pojawił się już w pierwszych wiekach istnienia chrześcijaństwa i kształtowania się jego myśli teologicznej. Nowożytna zasada sola scriptura, jako obowiązująca we wszystkich kościołach chrześcijańskich, wywodzi się z teologicznego dziedzictwa dr Marcina Lutra i zapoczątkowanej przez niego reformacji.
W XVI wieku na gruncie renesansowego hasła ad fontes, ponownie zwrócono w chrześcijaństwie uwagę na konieczność powrotu do antycznych źródeł wiary Kościoła. Ruch reformacyjny, uznawszy zasadę sola scriptura, ograniczył ów starożytny autorytet źródłowy wyłącznie do Pisma Świętego jako żywego Słowa Bożego. Pogląd o wystarczalności Biblii pojawił się w myśli teologicznej wszystkich wielkich reformatorów szesnastowiecznych. Marcin Luter uznał, iż poza Pismem Świętym nie tylko nie istnieje żaden inny duchowy autorytet, ale nawet działanie Ducha Świętego i jego komunikacja z człowiekiem są ściśle związane ze Słowem Bożym, bez którego nie istnieją. Marcin Luter wyraził pogląd, iż nie tylko papież czy ojcowie Kościoła mogą się mylić w głoszonych przez siebie doktrynach, ale także sobór powszechny. Jednocześnie wskazał on na Pismo Święte jako jedyny nieomylny autorytet w sprawach wiary i postępowania chrześcijanina. Reformatorzy dostrzegali w Biblii jedyny fundament, na którym można przeprowadzić prawdziwą odnowę i reformację Kościoła, zgodnie z przekonaniem, iż Słowo Boże nie jest jedynie martwą literą, ale posiada moc Bożą, stanowiąc jedyny środek przekazu łaski Bożej.
Praktycznym tego wyrazem było przełożenie Biblii na języki narodowe, aby uczynić możliwą lekturę i studium Słowa Bożego dla prostego ludu oraz zreformowanie nabożeństwa, w którego centrum kościoły protestanckie umieściły oparte na Piśmie Świętym kazanie, rozumiane jako publiczne zwiastowanie Słowa Bożego wiernym. Zasada sola scriptura wywarła duży wpływ na rozwój myśli reformacyjnej i teologii protestanckiej w następnych stuleciach. Zasada sola scriptura uznawana jest przez wszystkie kościoły protestanckie za podstawowy filar teologiczny. Stąd też wpisała się ona do wszystkich protestanckich ksiąg symbolicznych, w tym wyznań wiary.
Za uznaniem wyłącznego autorytetu Biblii przemawia jej natchnienie, autorytet, nieomylność, jasność, skuteczność oraz samowystarczalność.
Natchnienie Biblii
Zasadniczo w protestantyzmie występują dwa poglądy dotyczące natchnienia Biblii. Jedno określa się mianem koncepcji natchnienia myśli, drugie koncepcją natchnienia werbalnego. Biblia zatem nie tylko zawiera Słowo Boże, ale faktycznie nim jest. Natchnienie werbalne zakłada, że Duch Święty w sposób bezpośredni kierował doborem poszczególnych słów przez biblijnych pisarzy, uwzględniając jednak wszelkie aspekty ich człowieczeństwa, w tym styl, indywidualność, czy sposób wyrazu. Koncepcja natchnienia myśli, zakłada natomiast, iż otrzymane od Boga objawienie zostało spisane przez autora jego własnymi słowami. Nie przeczy to jakkolwiek nieomylności Biblii, zgodnie z przekonaniem, iż w procesie natchnienia Duch Święty czuwał, aby używane przez pisarza słowa poprawnie wyrażały przekazaną w objawieniu myśl. Pochodzące z IV wieku nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary podkreśla boski autorytet objawienia upatrując w tym, co przekazywali prorocy, głosu samego Boga: „Wierzę w Ducha Świętego […] który mówił przez proroków”. Na potwierdzenie natchnienia Biblii autorzy protestanccy odwołują się m. in. do fragmentu Pisma Świętego z II Listu św. Pawła 3,16: „Całe Pismo przez Boga jest natchnione i pożyteczne do nauki, do wykrywania błędów, do poprawy, do wychowywania w sprawiedliwości, aby człowiek Boży był doskonały, do wszelkiego dobrego dzieła przygotowany”.
Autorytatywność Biblii
Pismo Święte, w opinii protestantów, posiada boski autorytet wynikający z faktu uznania go za Słowo Boże. Dlatego też każde pojedyncze stwierdzenie biblijne musi być bezwarunkowo przyjęte przez Kościół jako prawda. Tym bardziej każda doktryna zawarta w Piśmie Świętym musi spotkać się z pełnym przyjęciem ze strony Kościoła. Także każda obietnica i proroctwo zawarte w Biblii są godne stałej i niezachwianej wiary w ich wypełnienie, a obowiązkiem każdego chrześcijanina jest zachowywanie wszystkich wskazań zawartych w tej księdze. Nauka o bezwzględnej autorytatywności wynika m.in. z następujących fragmentów Biblii:
II Listu św. Piotra 1,19: „Mamy więc słowo prorockie jeszcze bardziej potwierdzone, a wy dobrze czynicie, trzymając się go niby pochodni, świecącej w ciemnym miejscu, dopóki dzień nie zaświta i nie wzejdzie jutrzenka w waszych sercach”.
Listu św. Pawła do Galacjan 1,8: „Ale choćbyśmy nawet my albo anioł z nieba zwiastował wam ewangelię odmienną od tej, którą myśmy wam zwiastowali, niech będzie przeklęty!”.
Nieomylność Biblii
Doktryna o nieomylności Pisma Świętego stanowi, że Bóg poprzez nadprzyrodzone natchnienie ustrzegł swoje Słowo przed błędem. Z tego też względu Biblia z natury rzeczy nie może się mylić i żaden człowiek nie ma prawa podawać jej twierdzeń w wątpliwość. Biblia jest księgą nieomylną, nie ma w niej żadnej sprzeczności. Podważanie jej autorytetu i nieomylności jest jednocześnie zaprzeczeniem prawdziwości i autentyczności samego Boga. Nieomylność ta dotyczy jednak tekstu oryginalnego, nie zaś przekładu. Doktryna o biblijnej nieomylności utrzymywana jest w środowisku protestanckim od początków reformacji. Marcin Luter twierdził: „Wiemy, że Bóg nie kłamie; ja i mój bliźni, słowem, wszyscy ludzie mogą wprowadzać w błąd i oszukiwać, lecz Słowo Boże nie może wprowadzać w błąd”.
| Na potwierdzenie tej nauki przytacza się m.in. następujące wersety biblijne:
• Psalm 119,140: „Słowo twoje jest całkowicie czyste, dlatego kocha je sługa twój”. • Ew. Jana 17,17: „Poświęć ich w prawdzie twojej; słowo twoje jest prawdą”. |
||
Jasność Biblii
Protestantyzm naucza, że wszystkie doktryny i przykazania obowiązujące chrześcijanina są w sposób jasny i niedwuznaczny przedstawione w Biblii. Implikacja tej tezy prowadzi do negacji konieczności istnienia innych interpretatorów Pisma Świętego poza samą Biblią (z łac. Scriptura scripturam interpretatur – „Pismo wyjaśnia Pismo”). Boże Słowo jest zatem na tyle jasne, że pozostaje zrozumiałe dla każdego człowieka, o ile tylko przedstawione jest mu w języku, którym się on posługuje. Stąd też wielkie zaangażowanie protestantów w zagadnienie tłumaczenie Biblii na różne języki świata i powołanie w tym celu towarzystw biblijnych. Zrozumienie Pisma Świętego przez człowieka nie wymaga zatem żadnych szczególnych predyspozycji, jak np. wykształcenia teologicznego i pozostaje dostępne dla każdego. Jasność Biblii wyklucza również potrzebę wyjaśniania rzekomo rzeczywistego bądź ukrytego znaczenia niektórych jej fragmentów przez instytucje kościelne, jak hierarchia, papież, czy sobór powszechny. Choć protestanci odrzucają potrzebę istnienia duchowego autorytetu objaśniającego znaczenie Biblii, zasadniczo nie negują istnienia niejasności gramatycznych w tekście biblijnym, dostrzegając potrzebę korzystania z aparatu naukowego. W obronie nauki o jasności Biblii protestanci powołują się m.in. na następujące fragmenty:
Psalm 19,8. 9: „Zakon Pana jest doskonały, pokrzepia duszę, Świadectwo Pana jest wierne, Uczy prostaczka mądrości. Rozkazy Pana są słuszne, rozweselają serce, Przykazanie Pana jest jasne, oświeca oczy”.
Ew. św. Jana 8,31. 32: „Mówił więc Jezus do Żydów, którzy uwierzyli w Niego: Jeżeli wytrwacie w słowie moim, prawdziwie uczniami moimi będziecie i poznacie prawdę, a prawda was wyswobodzi”.
Skuteczność Biblii
W opinii protestantów Pismo Święte jest zjednoczone z mocą Ducha Świętego, aby stworzyć w Kościele akceptację dla wyrażonego w nim nauczania. Dlatego też nie stanowi ono martwego przekazu, lecz gdy jest zwiastowane, czytane lub słuchane, zawsze towarzyszy mu moc Boża. Jego nauczanie rodzi w społeczności wierzących wiarę i posłuszeństwo. W zgodzie z zasadą solum Verbum, Słowo Boże jest jedynym środkiem łaski Bożej i dlatego też posiada moc prowadzącą człowieka do usprawiedliwienia, duchowego odrodzenia i świętości. Na potwierdzenie nauki o skuteczności Biblii protestanci odwołują się m.in. do następujących fragmentów Pisma Świętego:
Hebrajczyków 4,12: „Bo Słowo Boże jest żywe i skuteczne, ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, przenikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpiku, zdolne osądzić zamiary i myśli serca”.
List św. Pawła do Rzymian 1,16: „Albowiem nie wstydzę się Ewangelii Chrystusowej, jest ona bowiem mocą Bożą ku zbawieniu każdego, kto wierzy, najpierw Żyda, potem Greka”.
Samowystarczalność Biblii
Samowystarczalność Biblii według protestantów wynika z faktu, iż Słowo Boże zawiera wszystko, co Bóg chciał objawić swojemu Kościołowi. Skoro zatem przekaz Boży jest pełny pod względem zawartej w nim wiedzy o zbawieniu i życiu chrześcijańskim, którą Bóg postanowił objawić, wyklucza to możliwość istnienia jakichkolwiek luk w Słowie Bożym, których obecność pociągałaby za sobą potrzebę uzupełnienia spisanego objawienia poprzez tradycję, dogmaty, postanowienia soborów, autorytet papieży, nowe objawienia czy też inne środki umożliwiające wprowadzanie innowacji doktrynalnych do nauki Kościoła. Najczęściej w obronie nauki o wystarczalności Biblii, obok fragmentów dotyczących doskonałości Słowa Bożego, przytacza się fragment biblijny:
Apokalipsa św. Jana 22,18. 19: „Co do mnie, to świadczę każdemu, który słucha słów proroctwa tej księgi: Jeżeli ktoś dołoży coś do nich, dołoży mu Bóg plag opisanych w tej księdze; a jeżeli ktoś ujmie coś ze słów tej księgi proroctwa, ujmie Bóg z działu jego z drzewa żywota i ze świętego miasta, opisanych w tej księdze”.
Sola scriptura a autorytet Kościoła
W myśl zasady ecclesia reformata et semper reformanda, Kościół stale wymaga reformy, której podstawą jest Słowo Boże (łac. secundum Verbum Dei). Stąd postanowienia kościelne powinny być zawsze przedmiotem rozsądzania o ich słuszności w świetle Biblii. Uprawnienia do ich zakwestionowania nie leżą jedynie w kompetencji teologów, lecz także zwykłych wiernych. Jak wyraził to Luter: „Prosty chrześcijanin zbrojny jedynie Pismem Świętym jest tym, który winien stać ponad papieżem i soborem bez Pisma”.W tym kontekście, protestanci odrzucają nieomylność nie tylko rzymskich soborów, papieży i całego magisterium Kościoła, lecz także postanowień własnych synodów, których decyzje muszą wypływać i pozostawać w harmonii z nauczaniem Pisma Świętego jako wyłącznego autorytetu.
„We wszystkich przypadkach, to Kościół ma być osądzany przez Biblię, a nie Biblia przez Kościół”. John Wesley
Sobory ekumeniczne Kościoła pierwszego tysiąclecia są także uznawane w protestantyzmie za z natury swej omylne. Stąd przekonanie, iż należy zakwestionować ich postanowienia w każdej sytuacji, gdy znajdują się one w sprzeczności z nauką Biblii, lub też z niej nie wynikają. Zdecydowana większość kościołów protestanckich uznaje, że postanowienia doktrynalne czterech pierwszych soborów wyrażały naukę przedstawioną w Biblii. Były to sobory: Nicejski I, Konstantynopolitański I, Efeski oraz Chalcedoński.
Sola fide (Tylko wiarą) (łac.: „jedynie wiarą”) – oznacza, że grzeszny człowiek może przyjąć Boże przebaczenie jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Sola fide jest podstawą teologii usprawiedliwienia przez wiarę i zasadą uznawaną przez protestantów za ustanowioną bezpośrednio przez Boga (Rzymian 3, 28). Tylko wiara, a nie dobre uczynki, są podstawą do usprawiedliwienia człowieka przed Bogiem, chociaż dobre uczynki są postrzegane jako konieczny skutek autentycznej wiary. Usprawiedliwienie tradycyjnie jest rozumiane w protestantyzmie jako przypisanie (imputacja) zasług Chrystusa grzesznikom. Zasada „Sola fide” neguje wrodzoną prawość człowieka, która bez wiary w Chrystusa i bez udziału jego prawości jest bezskuteczna. Marcin Luter uznał tę zasadę za „artykuł, od którego zależy trwanie lub upadek Kościoła” (articulus stantis et cadentis ecclesiae). Punktem wyjścia doktryny sola fide jest uznanie, że każdy człowiek jest grzeszny i w wyniku tego oddzielony od Boga. Z powodu swojej grzeszności nie jest w stanie zrobić nic, by uratować się od Bożego gniewu i potępienia. Bóg jednak udziela darmo (sola gratia) przebaczenia i usprawiedliwienia tym, którzy uwierzą w Jezusa Chrystusa (solus Christus). Słowo „tylko” (sola) użyte jest w celu podkreślenia, że uczynki człowieka nie stanowią podstawy dla jego usprawiedliwienia. Główne teksty biblijne, na których oparta jest doktryna sola fide:
- Albowiem łaską zbawieni jesteście przez wiarę, i to nie z was: Boży to dar; nie z uczynków, aby się kto nie chlubił. (List św. Pawła do Efezjan Ef 2:8-9)
- Wiedząc wszakże, że człowiek zostaje usprawiedliwiony nie z uczynków zakonu, a tylko przez wiarę, w Chrystusa Jezusa, i myśmy w Chrystusa Jezusa uwierzyli, abyśmy zostali usprawieliwieni z wiary w Chrystusa, a nie z uczynków zakonu, ponieważ z uczynków zakonu nie będzie usprawieliwiony żadem człowiek”. (List św. Pawła do Galacjan 2:16)
Sola gratia (Tylko łaska)
Zasada Sola gratia oznacza, że zbawienie przychodzi tylko z łaski Boga jako „niezasłużony dar”, a nie jako nagroda za jakiekolwiek zasługi grzesznika (Ef 2, 8). Zbawienie jest niezasłużonym darem Boga danym człowiekowi poprzez Jezusa Chrystusa. Bóg jest jedynym źródłem łaski, a człowiek w żaden sposób nie może skłonić Boga do dania mu tej łaski lub zwiększenia jej zakresu (Psalm 49,8-10). Bóg działa sam dla zbawienia człowieka. A więc człowiek nie może zapracować na swoje zbawienie spełniając dobre uczynki, bowiem zbawienie jest Bożym darem, podyktowanym Jego łaską i miłosierdziem. Jedyne co grzeszny człowiek może zrobić – to przyjąć wiarą fakt, że Chrystus przelewając swa krew na Golgocie zapłacił nią za nasze życie wieczne. Usprawiedliwionym oznacza pojednać się z Bogiem. Z tego też względu człowiek, który pojedna się z Bogiem zostaje usprawiedliwionym. Łaska i wiara są darem Boga, których udziela ich bez ograniczeń. Zasada sola gratia jest, i musi być, złączona z zasadą sola fide. Człowiek otrzymuje to usprawiedliwienie z łaski Boga i może to przyjąć tylko dzięki darowi wiary, który jest wzbudzony w sercu człowieka dzięki Duchowi Świetemu.
Solus Christus (Tylko Chrystus)
Zasada Solus Christus (łac. jedynie Chrystus) – oznacza, że Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem (orędownikiem) między Bogiem a człowiekiem, odrzuca zatem możliwość i konieczność występowania innych pośredników. Zbawienie jest niemożliwe za innym pośrednictwem. Wyrażane jest to często jako solo Christo (tylko przez Chrystusa). Protestantyzm czci pamięć o Marii i o wybitnych świętych. Zgodnie z ta zasadą, w protestantyzmie nie praktykuje się kultu świętych oraz kultu maryjnego. Odrzuca się także wstawiennictwo świętych, uważając, iż tylko Jezus (jako hipostatycznie zjednoczony Bóg z człowiekiem), może pośredniczyć między nimi obydwoma. Zgodnie z tą zasadą uznaje się też, że Pan Jezus Chrystus dokonał dla nas wszystkiego, co było konieczne do zaspokojenia Bożej sprawiedliwości, bowiem został ukarany za nas i odkupił nas w sposób doskonały – człowiek nie może, nie musi i nie powinien dodawać niczego do swego zbawienia. Tylko w Chrystusie jako wierzący możemy otrzymać pełnię i wystarczalność, jaką wierzący osiągają w Nim. Doktryna solus Christus wpływa również na soteriologię wyznań wywodzących się z Reformacji, odrzucają one bowiem możliwość jakiegokolwiek wpływu na zbawienie człowieka przez innych ludzi, zarówno żyjących, jak i zmarłych. Drugi aspekt tej zasady dotyczy działalności i organizacji Kościoła. Po pierwsze: w protestantyzmie za jedyną głowę Kościoła chrześcijańskiego uznawany jest sam Jezus Chrystus. Po drugie: duchowny w kościołach protestanckich nie spełnia funkcji kapłana, lecz pastora (duszpasterza), ministra ustanowień Chrystusowych oraz kaznodziei, co wiąże się z zasadą powszechnego kapłaństwa wszystkich wierzących. Na potwierdzenie tej nauki wskazuje się m.in. fargmenty z Pisma Świętego:
„I nie ma w nikim innym zbawienia; albowiem nie ma żadnego innego imienia pod niebem, danego ludziom, przez które moglibyśmy być zbawieni”. Dzieje Apostolskie 4:10.12.
„Albowiem jeden jest Bóg, jeden też pośrednik między Bogiem a ludźmi, człowiek Chrystus Jezus”.I List św. Pawła do Tymoteusza 2:5.
Lecz abyśmy, będąc szczerymi w miłości, wzrastali pod każdym względem w niego, który jest Głową, w Chrystusa”. List św. Pawła do efezjan 4,15.
Soli Deo gloria (Tylko Bogu chwała)
Zasada ta jest podsumowaniem czterech zasad reformacyjnych. Oznacza ona, że wszelka chwała należna jest jedynie Bogu, ponieważ zbawienie dokonuje się tylko przez Boga, przez Jego wolę i działanie. Nie jest to wynik wyłącznie ofiary Jezusa na krzyżu, lecz także wynik wiary w tę ofiarę (list św. Pawła do Rzymian 10,9-10). Wiara ta powstaje z działania Ducha Świętego. Skoro usprawiedliwienie jest tylko z łaski i następuje tylko przez Boży dar wiary, tylko w Chrystusie i tylko na podstawie autorytetu objawionego Słowa Bożego, więc tylko Bogu należy się chwała. Dla chrześcijanina prawda ta nie oznacza tylko intelektualnej zgody na cześć i uwielbienie dla Boga. Ona winna być źródłem radości i celem życia każdego wierzącego. Zasada soli Deo gloria uwydatnia, jakie miejsce powinien zajmować Bóg bezpośrednio w życiu wierzącego. To oznacza, że chrześcijanin powinien w swoim codziennym życiu oddawać za wszystko Bogu chwałę. Zasada soli deo Gloria opiera się w głównej mierze na pierwszym i drugim przykazaniu dekalogu. Oddawanie czci komukolwiek innemu, przez przypisywanie mu cech bądź praktykowanie form uwielbienia zarezerwowanych tylko dla Boga, jest grzechem bałwochwalstwa. Zgodnie z tą zasadą nie praktykuje się kultu świętych, odrzucony został kult aniołów i świętych, a także relikwii czy wizerunków (II Ks. Mojżeszowa 20,3-6). Modlitwy zanoszone są do Trójjedynego Boga w imieniu Jezusa (I List św. Pawła do Tym. 2,5).
Treść wykładu dr Tomasz Mańko wygłoszonego w dniu 30 czerwca 2017 r. pt. „Zasady protestantyzmu”. Tematyka wykładu związana jest z realizacją przez Zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Radzyniu Podlaskim projektu „Ocalić od zapomnienia — Szlakiem kulturowego dziedzictwa protestanckiego na ziemi radzyńskiej”. Zadanie jest współfinansowane przez Powiat Radzyński.
